عجایب هفتگانه جدید دنیا؛ کولوسئوم (Colosseum) تماشاخانه رومی - مجله بیزبینگ

در سال 69 پس از میلاد، وسپاسیان (Vespasian) پس از یک سال جنگ داخلی، امپراتوری روم را در دست گرفت. یکی از اولین اقدامات وی پس از به دست دریافت امپراتوری روم، بازسازی بخش هایی از روم بود که در طی جنگ ها و منازعات، آسیب دیده بود. یکی از کارهایی که او شروع کرد، ساخت یک ورزشگاه بزرگ و باشکوه بود. این آمفی تئاتر یا تماشاخانه که با عنوان آمفی تئاتر فلاویان (Flavian) نیز شناخته می شد، به بزرگ ترین مرکز سرگرمی عمومی در امپراتوری روم و در نهایت، سمبل شهر رم تبدیل شد. این بنا برای مدت 18 قرن به عنوان بزرگ ترین آمفی تئاتر جهان شناخته می شد. امروزه ما این شاهکار معماری و مهندسی رومی را با نام کولوسئوم می شناسیم.

در سال 64 میلادی، در هنگام فرمانروایی نرون، شهر رم با آتش سوزی مهیب و ویرانگری روبرو شد. شایعاتی منتشر شده بود که امپراتور نرون، خودش آتش سوزی را شروع نموده است تا زمین های اطراف را برای ساخت باغ ها و قصر جدید خودش، آماده کند. بعدها در همین باغ بود که وسپاسیان تصمیم گرفت کولوسئوم را بسازد. او با این کار می خواست نشان دهد که میخواهد بخش هایی از سرزمین را که امپراتور قبلی تحت مالکیت خود در آورده بود، به اموال عمومی بازگرداند.

مراحل ساخت و ساز تماشاخانه

ساخت و ساز این تماشاخانه در سال 72 میلادی، زمانی که دریاچه مصنوعی باغ تفریحی پادشاه قبلی پر شد، شروع شد. شکل ظاهری این بنا به شکل یک بیضی بزرگ طراحی شده بود که 187 متر قطر بزرگ و 155 متر قطر کوچک آن بود و بر روی فونداسیونی به عمق 12 متر قرار می گرفت. دیوارهای خارجی بنا از بلوک های سنگ آهک متخلخل تراورتن ساخته شد. این بخش در واقع از طاق هایی تشکیل شده که در میان ستون ها قرار گرفته اند. دیوار سه لایه دارد.

هر سطح دیوار دارای نوع متفاوتی از ستون است. در ستون های طبقه اول یا طبقه نزدیک به زمین از سبک دوریکا (Doric)، در طبقه دوم از سبک ایونیک (Ionic)، و در طبقه سوم از سبک قرنتی (Corinthian) که نزدیک به سبک کلاسیک یونان بود، استفاده شده است.

پس از این که وسپاسیان در سال 79 میلادی از جهان رفت، پسرش امپراتور تیتوس (Emperor Titus) طبقه چهارمی به این بنا افزود. این طبقه طاق نداشت، اما دارای پنجره های کوچک مستطیل شکل بود. ستون نماهای قرنتی (ستون های برجسته مربع شکل) در نمای طبقه چهارم به کار رفته اند. این بخش آخر، ارتفاع این آمفی تئاتر را به 49 متر رساند. در قسمت زیرین کف تماشاخانه، زیرزمینی دو سطحی تحت عنوان هیپوژه (hypogeum) قرار داشت. در واقع این زیرزمین جایی بود که افراد و حیوانات در انتظار می ماندند تا وارد زمین مسابقه یا نمایش شوند.

حداقل هشتاد راهروی عمودی در این قسمت وجود داشت که امکان دسترسی به سطح زمین را با استفاده از مجموعه ای از ماشین های پیشرفته هیدرولیکی فراهم می کرد. از این طریق، حیوانات و افراد با استفاده از بالابرهایی به سطح کولوسئوم راه پیدا می کردند. حیوانات عظیم الجثه مانند فیل نیز با استفاده از سطح شیب دار جابه جا می شدند. سقف این زیرزمین ها با الوار پوشانده شده و روی آن لایه ای از شن قرار گرفته بود که کف کولوسئوم را تشکیل می داد.

این زیرزمین ها به وسیله راه های زیرزمینی به بعضی از ساختمان های اطراف راه داشتند. این امکان سبب می شد که امپراتور و سایر بزرگان بتوانند به وسیله این راه های زیرزمینی و از ساختمان های اطراف به کولوسئوم بروند بدون این که مجبور باشند در میان جمعیت ظاهر شوند و در بین آن ها حرکت نمایند. مسیرهای زیرزمینی دیگری نیز وجود داشت که به محل نگهداری گلادیاتورها و اسطبل های اطراف کولوسئوم راه داشت.

محل نشستن تماشاچیان

چیدمان و ترتیب محل نشستن تماشاچیان در کولوسئوم، به نوعی نمایانگر نحوه طبقه بندی های اجتماعی در جامعه روم است. امپراتور، یک جایگاه خاص و فاخر در نزدیکی زمین ورزشگاه برای خود و مهمانانش داشت. سایر جایگاه های نزدیک به زمین در اطراف ورزشگاه به سناتورها تعلق داشت.

در قسمت پشتی آن ها، طبقه اشراف جای داشتند که با عنوان equestrians شناخته می شدند. طبقه بعدی برای شهروندان عادی بود که با عنوان plebeians شناخته می شدند. افراد ثروتمندتر، نزدیک تر به زمین و در بخشی به نام immum می نشستند و افرادی که به لحاظ اقتصادی ضعیف تر بودند پشت سر آن ها در قسمتی به نام summum جای می دریافتد.

در بالاترین قسمت یعنی طبقه چهارم نیز، بخشی به نام maenianum secundum in legneis وجود داشت که افراد عادی، فقیران، برده ها و زنان می توانستند روی نیمکت های چوبی بنشینند. در بالاترین قسمت سازه یعنی درست روی طبقه چهارم ، سایبان بزرگی تحت عنوان ولاریوم (velarium) وجود داشت که در صورت احتیاج آن را روی جایگاه ها مستقر می کردند تا تماشاگران از تابش آفتاب در امان بمانند.

طبق بعضی از مستندات تاریخی، این تماشاخانه ظرفیت 87 هزار نفر را داشته است. البته تحقیقات امروزی نشان می دهد که این مقدار بین 50 هزار تا 55 هزار نفر بوده است. به هر حال، با وجود چنین جمعیت زیادی، طراحان قدیمی نیز با مسائلی مشابه مسائل معماران ورزشگاه های امروزی روبه رو بوده اند. راه های ورودی و گذرگاه ها باید بزرگ و متعدد طراحی می شدند تا در صورت وقوع شرایط اضطراری افراد بتوانند به سرعت تماشاخانه را تخلیه نمایند. به همین منظور، برای کولوسئوم 80 ورودی/خروجی در پایین ترین طبقه طراحی شده است. چهار ورودی برای افراد عالی رتبه و بقیه ورودی ها برای افراد عادی در نظر گرفته شده است. قطعاتی سفالی که جایگاه جایگاه ها روی آن تعیین شده بوده، به عنوان بلیت به تماشاچیان عرضه می کردند.

اسم اصلی این بنا آمفی تئاتر فلاویان بود، چرا که فلاویوس نام خانوادگی دو امپراتوری بود که آن را ساختند؛ وسپاسیان و تیتوس. نام کولوسئوم احتمالا برگرفته از مجسمه غول پیکری از نرون است که در کنار این سازه وجود داشته است. پس از این که حکومت نرون به خاتمه رسید، پادشاهان بعدی شکل ظاهری تندیس را تغییر دادن تا شبیه به آپولون، یکی از خدایان رومی، گردد. به این ترتیب بود که نام کولوسئوم با این آمفی تئاتر گره خورد و روی این بنا باقی ماند، حتی بعد از نابودی تندیس که در قرن پنجم میلادی به وقوع پیوست.

کولوسئوم، محلی برای سرگرمی عمومی

شاید یکی از رایج ترین برنامه هایی که در این تماشاخانه برگزار می شده، نبرد گلادیاتورها باشد. گلادیاتورها، جنگنده های مسلحی بودند که باید تا سر حد مرگ در زمین برای سرگرمی حضار مبارزه می کردند.

مبارزه حیوانات نیز یکی دیگر از مسابقات رایج در این تماشاخانه بود که به آن وناسیون (venatio) می گفتند. این مبارزات معمولا با طراحی های صحنه پیشرفته ای برگزار می شدند تا محیط طبیعی زندگی حیوانات را القا نمایند. حیوانات گوناگون از مکان های مختلفی چون آفریقا و خاور میانه به این مکان منتقل می شدند تا در نمایش های گوناگون از آن ها استفاده گردد. تعداد زیادی شیر، ببر، خرس، کرگدن، اسب آبی، فیل، زرافه و کروکودیل در این ورزشگاه، در جریان این مبارزات کشته شدند.

می گویند زمانی که امپراتور تراژان (Trajan)، جشن پیروزی خود در داکیه (Dacia) در سال 107 میلادی را در این تماشاخانه برگزار کرد، از 11 هزار حیوان و 10 هزار گلادیاتور استفاده نموده بود.

گلادیاتورها معمولاً محکومان و مجرمان و اسیران جنگی بودند. به آن ها آموزش های خاصی در زمینه هنرهای رزمی در مدارس گلادیاتوری داده می شد. مدارسی که رومیان ثروتمند آن ها را اداره می کردند. البته بیشتر این گلادیاتورها جان خود را در جریان مبارزات از دست می دادند و فقط تعداد کمی از آن ها که واقعا قدرتمند بودند و می توانستند از نبردها جان سالم به در ببرند زنده می ماندند و به عنوان قهرمان شناخته می شدند.

رومیان به این سرگرمی های خشونت آمیز علاقه خاصی داشتند. شن های کف تماشاخانه کولوسئوم بعد از مسابقات تماما به خون آغشته می شد. علاوه بر مبارزات تا سرحد مرگ گلادیاتورها و صحنه های شکار حیوانات درنده، از این تماشاخانه برای برگزاری مراسم اعدام افراد مختلف نیز استفاده می شده است. این افراد محکوم به مرگ به شیوه های مختلفی کشته می شدند؛ یا با شمشیر یا با پرتاب تیر یا قرار دریافت سر راه شیرهای گرسنه.

طبق گزارش های قدیمی، کف این تماشاخانه طوری طراحی شده بود که امکان ذخیره آب برای اجرای جنگ های navalia proelia یا جنگ های دریایی شبیه سازی شده را داشته است. البته امکان تهیه آب از قنات های اطراف برای اجرای چنین نمایش هایی وجود داشته، اما باستان شناسان امروزی هنوز به این نتیجه نرسیده اند که چطور کف این تماشاخانه ضدآب طراحی شده تا آب را در خود نگه دارد و وارد بخش های زیرزمینی نگردد. عده ای معتقد هستند که این جنگ های دریایی در محل دیگری برگزار می شده است. بعضی دیگر نیز اعتقاد دارند که این جنگ ها در سال های ابتدایی و قبل از ساخت زیرزمین های بنا انجام می گرفته است.

داستان دیگری می گوید که تعداد زیادی از اولین ایمان آورندگان به دین مسیحیت در این تماشاخانه به قتل رسیده اند. اما مطالعات تاریخی نشان می دهد که این قتل عام در تماشاخانه Circus Flaminius در کنار رود تیبر صورت گرفته است.

آخرین بازی ها در کولوسئوم

در سال 312 میلادی، امپراتور کنستانتین به دین مسحیت گروید و پایتخت خود را به قسطنطنیه منتقل کرد. پس از آن، شهر رم با رکود روبرو شد و مبارزات گلادیاتوری نیز در سال 404 خاتمه یافت. این بنا برای مدت محدودی به عنوان کلیسا استفاده می شد و سپس دیواری به دور آن کشیده شد و به عنوان قلعه به کار می رفت.

پس از این که در جریان یک زلزله، نیمی از دیوار خارجی بنا فرو ریخت، این سازه عظیم به متروکه تبدیل شد. بقایای این ساختمان تا مدت ها به معدن سنگ تبدیل شده بود. مردم برای ساخت بناهای دیگر از قطعات سنگی آن استفاده می کردند. در سال 1744، پاپ بندیکت چهاردهم به این رویه خاتمه داد، چرا که این مکان را جایگاه مقدسی می دید.

امروزه بنای کولوسئوم در قلب رم واقع شده است. با وجود این که یک سوم از بنای اصلی آن فروریخته، اما بنا هنوز شکوه و عظمت خود را حفظ نموده است. سالانه هزاران گردشگر از این تماشاخانه رومی دیدن می نمایند و عظمت و شکوه آن را می ستایند.

حقایقی جالب درباره کولوسئوم

• این آمفی تئاتر بزرگ، مساحتی در حدود 6 جریب را در بر می گیرد؛ چیزی حدود 24 هزار مترمربع.
• ورودی این آمفی تئاتر برای اجرای مسابقات رایگان بوده است.
• محیط بیرونی بنا 545 متر است. این تماشاخانه 50 متر ارتفاع، 189 متر بلندی و 156 متر عرض دارد.

• در زمین تماشاخانه 36 دریچه وجود داشته که از آن ها برای اجرای جلوه های ویژه استفاده می شده است.
• از حیوانات مختلفی برای اجرای نمایش در این آمفی تئاتر استفاده می کردند که از گوشه و کنار امپراتوری روم به محل کولوسئوم منتقل می شدند. تنوع این حیوانات، عظمت امپراتوری روم را نشان می دهد.
• در برگزاری نمایش ها از حیواناتی چون شیر، ببر، کفتار، اسب آبی، کرگدن، تمساح، شترمرغ، بز کوهی، خرس و گورخر استفاده می شده است.
• بیش از بیست نوع گلادیاتور وجود داشته است.
• رومیان از این تماشاخانه برای برگزاری مراسم مختلفی استفاده می کردند. مراسمی چون نمایش مبارزات گلادیاتورها، نمایش مبارزه حیوانات وحی، سرگرمی های نمایشی، اعدام، مراسم مذهبی، نبردهای دریایی ساختگی، بازآفرینی صحنه های پیروزی های مشهور رومیان.

ساخت آمفی تئاتر کولوسئوم چند دلیل دارد:

• به عنوان هدیه ای به شهروندان رومی به منظور افزایش محبوبیت خاندان فلاویان.
• اجرای سرگرمی ها و نمایش های مختلف برای ایجاد تفریحات و سرگرمی برای پلب های (Plebs) یاغی (پلب ها یا پلبین ها به اهالی غیربومی روم باستان که بعدها ساکن این سرزمین شدند، اطلاق می شد).
• به کاربردن و نمایش آخرین تکنیک های مهندسی رومی به جهان و به رخ کشیدن قدرت امپراتوری روم.

قسمت های بیرونی آمفی تئاتر فلاویان از تراورتن و بخش های داخلی آن از توفا (نوعی سنگ رسوبی) و آجر ساخته شده است. ستون های اصلی آن از جنس مرمر هستند.

در ساخت این تماشاخانه، برده ها به عنوان کارگر و گروه های حرفه ای متشکل از سازندگان، مهندسان و دکوراتورها، مهارت های خود را به نمایش گذاشته اند.

برای اجرای نمایش ها، بلیط هایی در بین مردم توزیع می شد. روی هر بلیط شماره جایگاه، شماره ردیف و شماره ورودی حک شده بود. مراسم و مسابقات افتتاحیه و بعضی رویدادهای دیگر در کولوسئوم بیش از صد روز طول می کشیدند.

در خاتمه روز، گلادیاتورهای کشته شده از Porta Libitinensis یا دروازه مرگ عبور داده می شدند و در مکانی به نام اسپولیاریوم (Spoliarium) اسلحه و زره آنها به لانیستا، صاحب گلادیاتور مرده، تحویل داده می شد.

آره نا، یا زمین مبارزه آمفی تئاتر، 87 متر طول و 55 متر عرض داشت و با 15 سانتیمتر شن پوشانده شده بود. ورودی ها و خروجی های متعددی در آره نا وجود داشت. پورتا ساناویواریا Porta Sanavivaria دروازه زندگی بود، جایی که افراد شکست خورده ای که جان سالم به در برده بودند از آن عبور می کردند. پورتا لیبیتینا (Porta Libitina) یا دروازه مرگ برای عبور مردگان و اعدام شدگان بود. Porta Triumphalis دروازه ای بود که افراد پیروز در جنگ از آن عبور می کردند.

• تخمین می زنند 700 هزار انسان و یک میلیون حیوان در این آمفی تئاتر جان خود را از دست داده اند.
• ساخت این تماشاخانه عظیم کمتر از ده سال طول کشیده است.
• ورودی این آمفی تئاتر و همچنین غذای تماشاچیان رایگان بود.
• بعد از اینکه بخش هایی از کولوسئوم در زلزله ویران شد، از قطعات جداشده آن برای ساخت کلیسای سنت پیتر استفاده شد.

• ری چارلز، پل مک کارتنی، بیلی جوئل و التون جان کنسرت هایی در کولوسئوم اجرا نموده اند.
• بیش از صد هزار مترمکعب سنگ تراورتن برای ساخت دیوارهای خارجی کولوسئوم به کار رفته که بدون استفاده از ملات و با 300 تن بست آهنی روی هم نگه داشته شده اند.
• تخمین می زنند که 100 هزار متر مکعب سنگ مرمر در ساخت این تماشاخانه به کار رفته است.